جشن تیرگان، جشن کمان آرش

در برخی منابع تاریخی دوره اسلامی، جشن تیرگان با تیراندازی و کمان کشیدن آرش کمانگیر و پرتاب تیر او از فراز کوه البرز مرتبط دانسته شده‌ است. علاوه بر این، به گزارش ابوریحان بیرونی در کتاب آثارالباقیه، جشن تیرگان روزی برای بزرگداشت جایگاه و مقام نویسندگان در ایران باستان بوده است.

درباره این جشن دو روایت وجود دارد:

روایت اول از گرامی‌داشت تیشتر (فرشته باران‌آور در فرهنگ زرتشتی) حکایت دارد؛ بر اساس این روایت، تیشتر با یاری اهورا در نبرد با اپوش (دیو خشكسالی) پیروز می‌شود و مردم سالگرد این پیروزی را هرساله جشن می‌گرفتند؛ اما روایت دیگری هم درباره نام‌گذاری جشن تیرگان وجود دارد.

بر اساس روایت دوم، تیرگان جشنی است که به پرتاب تیر کمان آرش کمانگیر از فراز دماوند اشاره دارد. در نبرد میان افراسیاب (پادشاه توران) و منوچهر (پادشاه ایران)، هنگامی که دو طرف نبرد تصمیم به صلح می‌گیرند، عهد می‌کنند تیری از جانب مازندران به‌سمت خراسان پرتاب شود تا اینگونه مرز دو كشور را مشخص کنند. در آخر این تیر توسط آرش كمانگیر پرتاب می‌شود و در كناره رود جیحون فرود می‌آید و اینگونه مرز ایران و توران مشخص می‌شود. برخی این روایت را دلیل نام‌گذاری تیرگان و برپایی این جشن کهن می‌دانند. 

پوشش ایرانیان باستان در جشنهای باستانی

زنان ایرانی همانطور که انتظار می رود؛دامن های بلند و پف دار با طرح های ماکسیمال،که روی آن تن پوش های کوتاه با آستین های کلوش می پوشیدند.استفاده از چاقدهای بلند،گردنبندهای بزرگ و البته زلف های بافته شده نیز برای زنان در تشریفات و جشن ها بسیار مرسوم بوده است. 

برای مردان نیز پیراهن های بلند شلوارهای قواره بزرگ سه پارچه وبالاپوش کتانی که روی لباس می پوشیدند وکمربندهای پهن با حاشیه های طلایی بر روی پیراهن خود می بستند.

علاوه بر آن برخلاف امروزه،مردان لباس های بلند و دامن دار و کلاه هایی احتمالا از جنس نمد بر سر میگذاشتند.

کفش های چرم و گیوه مانند که تا مچ پا را می پوشاند وبه وسیله ی دکمه و تسمه هایی که روی آن نصب شده بود بسته می شد.چوب دستی گرانبها و بادبزن با دسته های بلند نیز در مراسمات و جشن ها بسیار مرسوم بوده که البته بیشتر ویژه خاندان سلطنتی بود که توسط خدمه حمل می شد. 

در مجموع غالب پوشش ایرانیان باستان بلاخص در مراسمات تشریفاتی و جشن ها،لباس های پوشیده ماکسیمال و حجیم،استفاده از سربند هم برای زنان و هم مردان و استفاده از رنگ های گرم مثل قرمز،زرد،نارنجی در مقابل،رنگ های طیف آبی مانند فیروزه ای و آبی کاربنی همیشه به چشم میخورد.

 جشن تیرگان چطور برگزار می شد؟ 

 آب‌پاشی، فال كوزه، دستبند تیر و باد و خوردن میوه و گندم پخته از رسوم و آیین اصلی جشن تیرگان است. در آیین فال کوزه، دوشیزه‌ای انتخاب می‌کنند تا كوزه سبزرنگی را از آب چشمه پرکند و دستمالی ابریشمی روی آن بیندازد؛ در ادامه کوزه را پیش كسانی می‌برد كه مرادی در دل دارند؛ آن‌ها هم برای برآورده شدن مراد خود یک وسیله کوچک از خود همچون انگشتر، سكه، سنجاق و مانند آن را در کوزه می‌اندازند؛ در ادامه این رسم دختر كوزه را زیر درختی همیشه سبز همچون سرو قرار می‌دهد. فردای این روز که همان روز جشن است، كوزه را از زیر درخت به میان جمع حاضر در جشن می‌آورند و افراد سال‌خورده شروع به شعرخوانی می‌کنند. پس از شعرخوانی، همان دختر یكی از اجسام  داخل كوزه خارج می‌کند تا صاحب جسم متوجه شوند  شعری که خوانده شده مربوط به مراد او بوده است.

کلام آخر

تیرگان از کهن‌ترین جشن‌های ایران باستان است. جشن تیرگان را جشن آب و پاسداشت مرزها می‌دانند؛و اگرچه که قرن هاست به فراموشی سپرده شده ولی در مناطقی مانند میبد،اردکان واستان گیلان در برخی از اقوام همچنان پابرجاست و از همین رو، مردم در این روز، با رفتن به کنار رودها، چشمه‌ها و جوی‌ها و پاشیدن آب بر سر و روی یکدیگر، آرزوی بارش باران، برکت آسمانی و رهایی از خشکسالی می‌کنند.

در نهایت در گاهشمار ایرانی مراسمات و جشن هایی نظیر جشن تیرگان کم نیست و آنچه مسلم است این است که اگرچه این جشن در بین همه مردم به‌صورت عمومی برگزار نمی‌شود اما نباید فراموش کرد این مراسمات نشان‌دهنده قدمت تاریخی یک ملت است و اکنون وظیفه ماست که یاد چنین جشن‌هایی را به‌عنوان آیین‌های کهن و باستانی گرامی بداریم.